Doğdukları andan itibaren bir çocuğun kişilik yapısı, ebeveynleri şekillendirilmeye başlar. Anne ve baba arasında sevgi, saygı ve uyum ne kadar çok olursa, çocuklarına davranış biçimleri, onlara hitap biçimleri, diyalog kurma biçimleri çocuk için o kadar iyi olur. Ebeveynler sert ve birbirleriyle uyumsuzsa, bu davranış kalıplarının çocuğa yansıması tahmin edersiniz ki muhtemeldir.
Ebeveynlerin doğrudan çocuklarına yaptıkları, birbirlerine yaptıkları kadar büyük önem taşır. Çocukla yapılan iletişim, ebeveynin tutarlı davranabilme becerisi, aile kuralları koyabilme becerisi, çocuğa sevgiyi nasıl gösterebileceği ve konulan kısıtlamalar çocuğun ruh sağlığını büyük ölçüde etkiler. Çocuklar için bu kadar önemli olan anne baba tutumlarını tanımak, hangi anne baba tutumlarının çocukları nasıl etkilediğini anlamak gerekir.
Temel olarak, ebeveynlerin tutumu anne, baba ve çocuğun nasıl etkileşime girdiğini belirlemektedir. Çocuk, anne babanın onun yetiştirilmesinde neler yaptığını düşünerek tepki verir. Çocuk bu tepkilere orantılı şekilde yeni alışkanlık ve davranışlar edinir. Ebeveynleri, okul ve toplum tarafından belirlenen kurallara alışan ve ayak uyduran çocukların, bunu tutarlı ebeveyn davranışları yoluyla yaptıklarını söyleyebiliriz. Sağlıklı ebeveyn tutumları ile büyüyen çocukların da kendilerini her anlamda güzel ifade ettiklerini, sevgi dolu ve özgüvenli olduklarını gözlemliyoruz.
Bahsettiğimiz anne-baba tutumlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
Aşırı Koruyucu Ebeveyn Tutumu
Aşırı korumacı ebeveynlik tutumu uygulayan ebeveyn, çocuğuna müdahale eder şekilde davranır ve çocuğunu sürekli kontrol altında tutmaya çalışır. Çocuk sürekli olarak ebeveynlerinden gelen engellerle karşılaşır. Bahsettiğimiz ebeveynler çocukların kendilerini tanımasına ve geliştirmesine izin vermezler. Bunun sonucunda, çocuklar ebeveynlerine bağımlı hale gelir ve yalnız hareket etmekten korkar. Çocuklar, daha sonraki yaşamlarında bağımsız hareket etme, yetenek ve kendini gerçekleştirme ile ilgili sorunlar yaşayabilir. Bu tutumu benimseyen anneler, çocuklarının bireyselleşme çabalarını boşa çıkarmaktadır. Aileden ayrılma, ebeveynleri üzebilir ve aileden ayrılmayı zorlaştırabilir ve suçluluk duygusuna kapılabilir. Ailenin bu tutumu ergenin bağımsızlığını ve kendini gerçekleştirmesini engeller. Buna ek olarak çocuk yetişkin olduğunda bu sorun partnerine de yansımaktadır.
Aşırı Baskıcı Ebeveyn Tutumu
Aşırı baskıcı bir tutumu benimseyen anne-babalar, çocukları üzerinde baskı kurarlar. Çocuğun kişilik özelliklerini ve karakterini görmezden gelirler. İtaatsizlik ettiklerinde çocukları fiziksel olarak taciz eder, baskı yapar, suçlar veya cezalandırırlar. Araştırmalar, aşırı stres ve disiplinle büyüyen çocukların kendilerine inanmadıklarını gösteriyor. Ergenlerde ise baskıcı tutumlarla karşılaştıklarında aşırı duyarlılık, girişimci olmama ve başkalarının etkisi altında pasiflik özellikleri sergileyebildiklerini gözlemliyoruz.
Demokratik Ebeveyn Tutumu
Bu gruptaki Anne babalar çocuklarının temel ihtiyaçlarını karşılamanın yanı sıra çocuklarına ihtiyaç duyduğu sevgiyi de vermektedirler. Bu ebeveynlik yaklaşımında, ebeveynler çocuklara eşit koşullar verir ve çocuğun görüşü de göz önünde tutulur. Çocuğun yaşına göre sorumluluklar verilir. Aileler, çocuklara yeteneklerini göstermeleri için fırsatlar sunar. Demokratik ailede katı kurallar yoktur, belli ilkeleri ve sınırları vardır. Başarıda ödül sunulur, başarısızlık ise cezalandırılmaz. Bu ortamda büyüyen çocuklar; rahat, bağımlı olmayan, kendini açıklayabilen, temel güvenlik duygusunun gelişmiş olduğunu gözlemliyoruz. Sevgi ve hoşgörü ile yetiştirilen çocuk mutlu bir hayata başlar. Biz uzmanların istediği yaklaşımdır diyebiliriz.
Çocuk Merkezli Ebeveyn Tutumu
Çocuk merkezli tutumu uygulayan anne ve babalar çocuklarının istediği ve söylediği her şeyi yapma eğilimindedirler. Adeta çocuğun söylediği her şey ebeveyn için emir niteliği taşır demek abartı olmaz. Burada çocuk baskın olur ve ebeveyn çocuğun egemenliğine girmeyi kabul eder. Bu ebeveynlerin çocuk ağlamasın, sinirlenmesin diye her şeyi yapmaya başlamışlardır, çevrenizde elbette ki bu tür ebeveynleri görmüşsünüzdür. Bu şekilde yaşayan çocuklar sosyal hayatta büyük sorunlar yaşar. Kurallara uymakta zorluk çekerler ve istediği herhangi bir şey olmadığında öfke sorunu yaşayabilirler. İleri yaşamlarında narsist kişilik bozukluğu yaşamaları büyük risktir.
Dengesiz ve Kararsız Tutum
Bu grup ebeveynler son derece kararsız ve birbirleriyle tartışma içerisindedirler. Ebeveynlerden biri“evet” diyorsa ebeveynlerden diğeri “hayır” demektedir. Ebeveynler bir yarış içerisindedir. Bu durum çocuğa olumsuz yansımaktadır.
İlgisiz ve Kayıtsız Tutum
Bu grupta çocuk dışlanmaktadır. Anne ve baba çocuğunu ihmal etmiş ve yalnız bırakmıştır. Bu durum çocukta yalnızlık duygusunun ve saldırganlığın ortaya çıkmasına neden olabilir.
“Yetişkin gibi düşün, çocuk gibi davran"
Psikolog Nazmiye Nur Yorulmaz
