Çocuklarda Zihinsel Gelişim: Aile ve Okulun Rolü
Çocukların anne karnından itibaren zihinsel gelişimi ebeveynler için çok önemli olmuştur. Zihinsel gelişim çocuktaki dil gelişimini, düşünmeyi, hayal kurmayı, yaratıcılığı, hafızayı, muhakemeyi, problem çözmeyi ve yaratıcılığı kapsar. Bu alanlar birbiriyle de bağlantılı olduğu için bu alanlardan birisindeki sorun diğerini de etkilemektedir. Ayrıca zihinsel gelişim çevresel ve genetik faktörlere bağlı olsa da çeşitli etkinlik ve aktivitelerle çocuğunuzun zihinsel gelişimini desteklemek mümkün. Her ebeveynin aklına gelen bir soru da çocuğumun zihinsel gelişiminin sağlıklı bir şekilde ilerleyip ilerlemediğini nasıl anlayacağız sorusu oluyor. Bu noktada çocuğunuzun erken yaş döneminde sürekli oyunda kalıyor olması ve etrafındakileri keşfetme çalışması çocuğun o dönemde zihinsel gelişiminin sağlıklı olduğunu da göstermektedir. Yine de çocuğun zihinsel gelişimi için en büyük görev aileye düşmektedir.
Çocukların iletişim kurma şekli oyundur. Çocuklarınızla oyun aracılığıyla iletişim kurup sosyalleştiğinizde çocuğunuzla daha yakından bir iletişim kurup onun zihinsel gelişimini daha iyi takip edebilirsiniz. Oyun sırasında sizin kurallarınıza uymaması , sizi kendi kurallarına göre yönetmeye çalışması da oldukça normal. Çocuklar okul öncesi dönemde oyunları daha çok bireysel oynarlar. Tek başlarına bir oyun kurup sürdürürler. Daha sonra çevrelerindeki çocukları gözlemledikçe onların oyunlarını taklit etmeye başlarlar. Hatta bazı çocuklar bu durumdan çok sıkılıp kardeş ya da sürekli bir arkadaş ihtiyacı duyarlar. Çevresinde böyle biri olmadığında da anne, baba, teyze, hala, anneanne, babaanne ya da dede gibi çevrelerindeki yetişkinlerle oyun kurmak isterler. Yetişkinlerle oyun kurmayı sevmelerinin bir sebebi de oyunu çocuğun kendi istediği gibi şekillendirmesidir. Siz ebeveynleri olarak çocuğunuzun hayal dünyasına ve dil gelişimine büyük katkı sunabilirsiniz. Çocuğunuzun hayal kurmasına izin verin. Çocuğun hayal dünyasına karıştığınız zaman onun dünyasına müdahale ederek önünü kapatmış oluyorsunuz. Çocuğun işi oyun ve hayal kurmaktır. Çocuklar bunu özgürce yapabildikleri takdirde gelişirler. Buna ek olarak bebeklikten itibaren yaptığınız işleri çocuğunuza anlatmak seslendirmek çocuğun dil gelişimi için büyük önem arz etmektedir. Yemeği yaparken bebeğinize bu aşamaları sesli bir şekilde anlattığınızda onun konuşmasına ve anlamasın katkı sağlamış olursunuz. Bebekler 3 aydan itibaren 1 yaşına kadar anlamsız sesler çıkarırlar. Aslında bu bebeğinizin çevresindeki sesleri taklit ettiğini gösterir o yüzden bebeğiniz ya da çocuğunuz kaç yaşında olursa olsun onlarla iletişimde olmak dil gelişimi için çok önemli.
Çocuk kreş, anaokulu gibi eğitim kurumlarına başladığında daha önceki gözlemlediği oyunları artık hayata geçirmeye başlar. Çevresindeki çocuklarla eşyalarını paylaşmaya, onlarla belirli kurallar çerçevesinde ortak oyunlar oynamaya başlamaktadır. Zihinsel gelişimin kapsadığı problem çözme, hafıza, yaratıcılık, düşünme ve dil gelişimi gibi alanlarda aile faktörü ne kadar önemliyse okul da o kadar önemlidir. Okul çocuğun sosyalleştiği yeni bir alandır. Bazı çocuklar okula gitmeye, sınıfa girmeye çekinebilirler. Bu durum oldukça normaldir. Bu kısımda öğretmenler çok büyük öneme sahiptir. Öğretmenin çocuğa yaklaşımı okula bakış açısını değiştirebilir. Çocuğun öğretmenini sevmesi zihinsel gelişimini de desteklemektedir. Çocuk matematik dersini sevmiyorsa bile öğretmenini sevdiğinde derse karşı bir sempatisi olur ve konuyu anlamaya çalışır. Bu durum da çocuğun problem çözme becerisini geliştirmektedir. Problem çözmeyi sadece matematik olarak ele alamayız. Okul sosyal bir kurum olduğu için zaman zaman çocuklar kendi aralarında sorunlar yaşamaktadır. Bu noktada kendi problemlerini çözmeye çalışmaları, kendilerince ortak bir çözüm bulmaya çalışmaları çocuğun problem çözme becerisini arttırmaktadır. Resim, müzik gibi dersler ise çocuğun yaratıcılık kabiliyetini desteklemektedir. Dahası çocuğun okula başladığında bireysellikten çıkıp çok sayıda arkadaş edinmesi de çocuğu sosyalleştirdiği için iletişim becerilerini de geliştirmektedir. Okullarda öğrenilen Türkçe ve İngilizce dersleri çocuğun dil gelişimini büyük oranda etkiler. Çocuğun zihinsel gelişiminin sağlıklı bir şekilde ilerleyebilmesi için okul ve ailenin işbirliğinde çalışmasıyla gerçekleşir.
Psikolog Nazmiye Nur Yorulmaz
